Czy zastanawiałeś się kiedyś, jaka rola przypadła Biblii Jakuba Wujka w kulturze polskiej? Przekład tego monumentalnego dzieła stworzonego przez jezuickiego tłumacza na przełomie XVI wieku nie tylko wpłynął na rozwój języka polskiego, ale także stał się fundamentem duchowej edukacji Polaków. W tym artykule zgłębimy znaczenie tej Biblii dla polskiego piśmiennictwa oraz jej rolę w kształtowaniu narodowej tożsamości.
“`html
Wprowadzenie do Biblii Jakuba Wujka
Biblia Jakuba Wujka to nie tylko przekład Pisma Świętego, lecz także istotny element polskiej kultury i piśmiennictwa. Jest to pierwszy całościowy przekład Biblii na język polski, który powstał na przełomie XVI wieku i stał się podstawą dla wielu późniejszych wersji katolickich. W tym artykule przyjrzymy się znaczeniu tej biblii w kontekście historii literatury polskiej, jej wpływowi na rozwój języka oraz roli, jaką odegrała w edukacji i duchowości Polaków.
Kluczowe fakty:
– **Data publikacji**: Nowy Testament wydany w 1593 roku, a pełna Biblia w 1599 roku.
– **Autor**: Jakub Wujek, jezuita i uznawany tłumacz.
– **Zależność od Wulgaty**: Biblia Jakuba Wujka tłumaczeniem opartym na Wulgacie, łacińskim kanonie Kościoła katolickiego.
Wpływ Biblii Wujka na rozwój języka polskiego i piśmiennictwa jest nie do przecenienia. Takie pojęcia jak „polska tradycja religijna” kładą fundament pod zrozumienie jej znaczenia dla Polaków.
Czym jest Biblia Jakuba Wujka?
Biblia Jakuba Wujka to historyczny dokument, który zmienił oblicze polskiego Piśmiennictwa. Tłumaczenie z **Wulgaty**, którego efektem była ta Biblia, dostarczało nie tylko treści religijnych, ale również wzbogacało polski język o szereg terminów i zwrotów.
To tłumaczenie pojawiło się w kontekście Soboru Trydenckiego, który uruchomił szereg reform w Kościele katolickim. Tłumaczenie Wujka rozpoczęło erę, która kładła nacisk na dobycie z tekstu utworów literackich oraz dogmatów katolickich.
Zauważmy, że jak podaje **Jakub Wujek** w swoim wstępie do tłumaczenia: „Dążenie do prawdy jest najważniejszym celem mojego tłumaczenia…”
„Dążenie do prawdy jest najważniejszym celem mojego tłumaczenia…”
Taki postulat nadaje Biblijnym słowom nowy wymiar.
Znaczenie Biblii Jakuba Wujka w polskiej tradycji
Biblia Jakuba Wujka miała ogromny wpływ na polską literaturę i religijność. Nie tylko była źródłem nauczania, ale również fundamentem dla codziennej duchowości Polaków. Jej oddziaływanie można zrozumieć przez pryzmat następujących punktów:
– Stanowiła moralną kompas dla katolickiego społeczeństwa w Polsce.
– Wpływała na kształtowanie języka polskiego, dostarczając nowych słów i wyrażeń.
– Stanowiła inspirację dla wielu polskich pisarzy i poetów.
Jak pokazuje historia, Biblia Wujka była pełna różnorodności i przyczyniła się do kształtowania *dziedzictwa literackiego* w Polsce, a także inspirowała wiernych w walce z protestanckimi wpływami.
Postać Jakuba Wujka
Jakub Wujek był kluczową postacią w dziejach tłumaczenia i wydania Biblii w Polsce. Jako jezuita i znawca języków klasycznych, w tym łacińskiego, hebrajskiego i greckiego, wniósł ogromny wkład w katolicką tradycję religijną.
W jego biografii należy zauważyć kilka kluczowych wydarzeń:
– **Urodziny**: 1551 w Stróży
– **Przyjęcie do zakonu jezuitów**: 1564
– **Zlecenie tłumaczenia Biblii**: 1579 przez króla Sigismunda III Wazę
– **Śmierć**: 1617
Wujek miał zatem okazję bezpośrednio wpływać na duszę narodu poprzez słowo, jak zapisał w jednym ze swoich kazań.
„Słowo Boże jest podstawą wszelkiego dobra”
Życiorys Jakuba Wujka
Zanim Jakub Wujek stał się znany, obejmował różne etapy życia – dzieciństwo, edukacja oraz działalność religijna w Zakonie Jezuitów. Jego przygoda z tłumaczeniem rozpoczęła się od osobistej duchowości i głębokiego przekonania o konieczności przekazania Pisma Świętego Polakom w ich ojczystym języku.
– **Edukacja**: Uczył się w szkołach jezuickich, co umożliwiło mu biegle mówić w językach klasycznych.
– **Tłumaczenie Biblii**: Jego praca nad tłumaczeniem zajęła kilka lat i była ciągle weryfikowana pod kątem ścisłości i wierności pierwowzorowi.
Jakub Wujek przez swoją erudycję i wysiłek włożył fundamenty pod polską tradycję katolicką.
Rola Jakuba Wujka w tłumaczeniu Biblii
Proces tłumaczenia Biblii przez Jakuba Wujka nie był jednodniową pracą, lecz długotrwałym i złożonym projektem, który wymagał ogromnej determinacji i znajomości języków. Oto kluczowe etapy tego procesu:
1. **Analiza Wulgaty**: Podstawowy tekst do tłumaczenia.
2. **Sporządzenie szkiców**: Przygotowanie tekstów w języku polskim.
3. **Recenzje i korekty**: Współpraca z innymi jezuitami.
Dzięki ścisłemu osadzeniu w katolickiej tradycji, proces ten kończył się sukcesem, a wydania były dobrze przyjęte przez społeczeństwo.
Znajomość języków klasycznych oraz ich wpływ na tłumaczenie
Jakub Wujek był nie tylko jezuitą, lecz także wybitnym znawcą języków klasycznych, co miało kluczowe znaczenie dla jakości jego tłumaczenia. Oto trzy języki, które były podstawą jego pracy:
– **Łacina**: Pojęcie Wulgaty jako podłoża.
– **Hebrajski**: Zrozumienie oryginalnych tekstów Starego Testamentu.
– **Grecki**: Precyzja tłumaczeń Nowego Testamentu.
Jego umiejętności znacząco przyczyniły się do przełożenia oryginalnych znaczeń biblijnych na język polski.
Kontekst historyczny tłumaczenia
Wydanie Biblii Jakuba Wujka miało miejsce w kontekście znaczących wydarzeń religijnych i politycznych, co dało mu zupełnie nowy wymiar. Sobór Trydencki, który potwierdził autorytet Kościoła katolickiego, stworzył warunki idealne dla tego rodzaju dyskusji oraz oddziaływań.
Rola Soboru Trydenckiego w powstaniu Biblii Jakuba Wujka
Sobór Trydencki, zwołany w piśmiennictwie katolickim, był krytycznym momentem dla przyszłych przekładów. Pod naciskiem reformacji, zgodzono się na stworzenie dokumentów, które miały być promowane wśród wiernych.
Tłumaczenie Wujka stało się odpowiedzią na potrzebę zachowania kościelnej ortodoksji. W oparciu o ustalenia Soboru, jak zapisał Wujek, stworzono plan, wedle którego „tłumaczenie powinno być wiernością do pierwowzoru”.
„Tłumaczenie powinno być wiernością do pierwowzoru” – Jakub Wujek.
Wsparcie Stanisława Karnkowskiego dla Jakuba Wujka
Stanisław Karnkowski, jako arcybiskup gnieźnieński, odegrał rolę kluczowego sojusznika Wujka. Jego wsparcie przyczyniło się do sprawnego przebiegu prac tłumaczeniowych. Karnkowski, z przekonania katolicki, rozumiał znaczenie dostarczenia katolickiej literatury duchowej, co uwydatniał w licznych kazaniach.
Król Sigismund III Waza a prace Wujka
Sigismund III Waza, jako król solemnnie przymocował swoje wsparcie dla działalności Wujka, dostrzegając wagę literatury religijnej dla jedności narodu katolickiego. Jako patron tłumaczenia umożliwił Wujkowi pomyślne zrealizowanie jego misji.
Proces tłumaczenia Biblii Jakuba Wujka
Proces tłumaczenia był dziełem nie tylko Jakuba Wujka, ale także licznych współpracowników i doradców. Kluczowe momenty układały się w przemyślany proces, prowadząc stopniowo do końca.
Źródło tłumaczenia – Wulgata
Wulgata miała stać się istotnym źródłem dla Jakuba Wujka. Porównując fragmenty, Wujek mógł dostrzec różnice w interpretacji oraz stylistyce, co pozwalało mu na dostosowanie tłumaczenia do polskiego kontekstu.
Kroki prowadzące do publikacji pełnej Biblii
Ostateczne kroki do publikacji pełnej wersji Biblii Jakuba Wujka ujawniają skomplikowany proces:
– Konsultacje z innymi jezuitami.
– Wydanie Nowego Testamentu w 1593 roku.
– Ostateczne poprawki, prowadzące do pełnowymiarowej publikacji w 1599 roku.
Wydanie pierwszego Nowego Testamentu w 1593 roku
Pierwsze wydanie Nowego Testamentu w 1593 roku stanowiło istotny punkt zwrotny, determinując dalszy bieg tłumaczenia. Zysk z tego wydania był znaczny, co podkreśla dalsze zainteresowanie Biblią.
Publikacja pełnej Biblii Wujka w 1599 roku
Publikacja pełnej Biblii Jakuba Wujka w 1599 roku była kamieniem milowym. Właściwe przygotowanie tekstu oraz dbałość o detale przyniosły sukces w odbiorze społecznym.
Znaczenie lokalizacji w powstaniu Biblii
Kraków, jako główne miejsce publikacji, odegrał nieocenioną rolę w rozwoju literatury religijnej. Stanowiąc centrum nauki i kultury, wspierał wszelkie wysiłki redakcyjne.
Kraków jako centrum kultury i nauki
Kraków był ośrodkiem myśli naukowej i religijnej w Polsce, co spowodowało, że prace nad Biblią miały zapewnione odpowiednie środowisko do kształtowania oraz publikacji.
Rola Gniezna w tłumaczeniu i edukacji katolickiej
Gniezno, jako siedziba arcybiskupstwa, miało wielkie znaczenie dla edukacji katolickiej. Dzięki tej lokalizacji, zajmowano się kształceniem liderów duchowych, a Biblia w tym kontekście mogła pełnić rolę edukacyjną.
Wpływ i dziedzictwo Biblii Jakuba Wujka
Biblia Jakuba Wujka ma trwały wpływ na Polaków, stając się fundamentem zarówno dla religijności, jak i kultury literackiej. Wspierała rozwój języka polskiego przez dziesięciolecia.
Oddziaływanie na Polaków i polski język
Dzięki Biblii Wujka, język polski zyskał na bogactwie, a liczne zwroty i wyrażenia wprowadzone przez to tłumaczenie wzbogaciły literaturę narodową. Przykłady z literackiego kręgu z tego okresu ukazują, jak trwałe były te wpływy.
Znaczenie dla grupy węgierskiej i innych użytkowników
Biblia Wujka nie była tylko polskim skarbem. Również Węgrzy zaczęli korzystać z tego dzieła, interpretując jego zawartość w kontekście swoich tradycji religijnych.
Trwałość wpływu tłumaczenia Wujka w XX wieku
Tradycja Biblii Jakuba Wujka przetrwała do XX wieku, będąc obecna w literaturze oraz praktykach religijnych. Oddziaływała na nowoczesnych pisarzy oraz ich twórczość literacką.
Podsumowanie znaczenia Biblii Jakuba Wujka
Podsumowując, Biblia Jakuba Wujka to kluczowy element katolickiej tradycji, wpływające na duchowość i kształtowanie polskiego języka. To znakomite dzieło literackie nadal jest obecne w edukacji oraz w kulturowym dziedzictwie Polski.
Biblioteka i zasoby dla duchowości oraz nauczania
Biblia Jakuba Wujka stanowi niezwykle ważne źródło, które wspiera edukację oraz duchowość w Polsce. Współpraca z instytucjami religijnymi z pewnością daje wiernym dostęp do wartościowych zasobów.
Jak Biblia Wujka podtrzymuje tradycję katolicką w Polsce
Dzięki Biblii Jakuba Wujka, tradycja katolicka w Polsce ma swoje solidne fundamenty, co świadczy o wartości tych tekstów w dzisiejszych praktykach religijnych. W kontekście modernizacji Kościoła, Biblia Wujka wciąż jest nieocenionym wsparciem dla katolickiej identyfikacji społecznej.
“`
Wprowadzenie do Biblii
Biblia Jakuba Wujka to pierwsze pełne tłumaczenie Pisma Świętego na język polski, które powstało na przełomie XVI wieku i stało się podstawą dla wielu późniejszych wersji katolickich. Artykuł przyjrzy się znaczeniu tej biblii w kontekście historii literatury polskiej, jej wpływowi na rozwój języka oraz roli w edukacji i duchowości Polaków.
Kluczowe fakty:
- Data publikacji: Nowy Testament wydany w 1593 roku, pełna Biblia w 1599 roku.
- Zależność od Wulgaty: Biblia Jakuba Wujka to tłumaczenie oparte na Wulgacie, łacińskim kanonie Kościoła katolickiego.
Wpływ Biblii Wujka na rozwój języka polskiego i piśmiennictwa jest nieoceniony. Koncepty takie jak „polska tradycja religijna” stanowią fundament dla zrozumienia jej znaczenia dla Polaków.
Czym jest Biblia?
Biblia Jakuba Wujka to tekst, który zmienił oblicze polskiego piśmiennictwa. Tłumaczenie z **Wulgaty** dostarczało nie tylko treści religijnych, ale również wzbogacało polski język o szereg terminów i zwrotów.
Pojawiło się w kontekście reform Soboru Trydenckiego, który wprowadzał zmiany w Kościele katolickim. Tłumaczenie Wujka zapoczątkowało nową erę, eksponując zarówno literackie, jak i dogmatyczne aspekty tekstu.
W swoim wstępie Wujek napisał:
„Dążenie do prawdy jest najważniejszym celem mojego tłumaczenia…”
Taki postulat nadaje Biblijnym słowom nowy wymiar.
Znaczenie Biblii w polskiej tradycji
Biblia miała ogromny wpływ na polską literaturę i religijność. Była fundamentem dla codziennej duchowości Polaków i źródłem nauczania. Jej znaczenie można zrozumieć przez pryzmat następujących kwestii:
- Stanowiła moralny kompas dla katolickiego społeczeństwa.
- Wpływała na kształtowanie języka polskiego, wprowadzając nowe słowa i wyrażenia.
- Inspirowała wielu polskich pisarzy i poetów.
Jak pokazuje historia, Biblia Wujka była pełna różnorodności i przyczyniła się do kształtowania dziedzictwa literackiego w Polsce, inspirując wiernych w walce z protestanckimi wpływami.
Postać Wujka
Jakub Wujek był kluczową postacią w dziejach tłumaczenia i wydania Biblii w Polsce. Jako jezuita i znawca języków klasycznych, wniósł ogromny wkład w katolicką tradycję religijną.
W jego biografii należy zauważyć kilka kluczowych wydarzeń:
- Urodziny: 1551 w Stróży.
- Przyjęcie do zakonu jezuitów: 1564.
- Zlecenie tłumaczenia Biblii: 1579 przez króla.
- Śmierć: 1617.
W swoich kazaniach mówił:
„Słowo Boże jest podstawą wszelkiego dobra”
Życiorys Wujka
Zanim Wujek stał się znany, przeszedł przez różne etapy życia – dzieciństwo, edukację oraz działalność w Zakonie Jezuitów. Jego przygoda z tłumaczeniem rozpoczęła się z osobistej duchowości i przekonania o konieczności przekazania Pisma Świętego Polakom w ich ojczystym języku.
Wujek studiował w szkołach jezuickich, a jego tłumaczenie zajęło kilka lat, weryfikowane pod kątem ścisłości i wierności pierwowzorowi. Dzięki jego erudycji i wysiłkowi, Biblia Wujka położyła fundamenty pod polską tradycję katolicką.
Rola Wujka w tłumaczeniu Biblii
Proces tłumaczenia Biblii przez Wujka był długotrwałym i złożonym projektem, który wymagał ogromnej determinacji oraz znajomości języków. Kluczowe etapy tego procesu obejmowały:
- Analizę Wulgaty jako podstawowego tekstu do tłumaczenia.
- Sporządzenie szkiców i przygotowanie tekstów w języku polskim.
- Recenzje i korekty przy współpracy z innymi jezuitami.
Dzięki zakotwiczeniu w katolickiej tradycji, tłumaczenie Wujka zakończyło się sukcesem, a jego wydania były dobrze przyjmowane przez społeczeństwo.
Znajomość języków klasycznych oraz ich wpływ na tłumaczenie
Wujek był wybitnym znawcą języków klasycznych, co miało kluczowe znaczenie dla jakości jego tłumaczenia. Trzy języki, które były podstawą jego pracy to:
- Łacina: Podłoże Wulgaty.
- Hebrajski: Zrozumienie oryginalnych tekstów Starego Testamentu.
- Grecki: Precyzja tłumaczeń Nowego Testamentu.
Jego umiejętności pozwalały na przełożenie biblijnych znaczeń na język polski z wyjątkową dokładnością.
Kontekst historyczny tłumaczenia
Wydanie Biblii miało miejsce w kontekście znaczących wydarzeń religijnych i politycznych. Jednym z nich był Sobór Trydencki, który wzmocnił autorytet Kościoła katolickiego i stworzył idealne warunki dla prac tłumaczeniowych.
Rola Soboru Trydenckiego w powstaniu Biblii Wujka
Sobór Trydencki odegrał kluczową rolę dla przyszłych przekładów. Pod naciskiem reformacji, zdecydowano się na stworzenie dokumentów, które miały być promowane wśród wiernych. Tłumaczenie Wujka było odpowiedzią na potrzebę zachowania ortodoksji, zgodnie z ustaleniami Soboru:
„Tłumaczenie powinno być wierne pierwowzorowi”
Wsparcie arcybiskupa dla Wujka
Arcybiskup gnieźnieński odegrał rolę kluczowego sojusznika Wujka, wspierając prace tłumaczeniowe.
Król a prace Wujka
Król solemnnie wspierał działalność Wujka, dostrzegając wartość literatury religijnej dla jedności narodu katolickiego. Jako patron tłumaczenia umożliwił realizację misji.
Proces tłumaczenia Biblii Wujka
Tłumaczenie Biblii było wynikiem pracy Wujka oraz licznych współpracowników i doradców. Kluczowe momenty procesu obejmowały:
Źródło tłumaczenia – Wulgata
Wulgata stała się istotnym źródłem dla Wujka. Porównując fragmenty, mógł dostrzec różnice w interpretacji oraz stylistyce, co pozwalało na dostosowanie tłumaczenia do polskiego kontekstu.
Kroki prowadzące do publikacji pełnej Biblii
Ostatnie kroki do publikacji pełnej wersji Biblii ujawniają skomplikowany proces:
- Konsultacje z innymi jezuitami.
- Wydanie Nowego Testamentu w 1593 roku.
- Ostateczne poprawki, prowadzące do pełnowymiarowej publikacji w 1599 roku.
Wydanie pierwszego Nowego Testamentu w 1593 roku
Pierwsze wydanie Nowego Testamentu w 1593 roku stanowiło istotny punkt zwrotny, determinując dalszy bieg tłumaczenia.
Publikacja pełnej Biblii Wujka w 1599 roku
Publikacja pełnej Biblii w 1599 roku była kamieniem milowym. Właściwe przygotowanie tekstu oraz dbałość o detale przyniosły jej społeczny sukces.
Znaczenie lokalizacji w powstaniu Biblii
Kraków jako główne miejsce publikacji odegrał nieocenioną rolę w rozwoju literatury religijnej. Był centrum nauki i kultury, co znacząco wpłynęło na redakcyjne wysiłki.
Kraków jako centrum kultury i nauki
Kraków, będący ośrodkiem myśli naukowej i religijnej w Polsce, wspierał prace nad Biblią, zapewniając odpowiednie środowisko do jej powstania i publikacji.
Rola Gniezna w tłumaczeniu i edukacji katolickiej
Gniezno, jako siedziba arcybiskupstwa, miało duże znaczenie dla edukacji katolickiej, umożliwiając kształcenie liderów duchowych.
Wpływ i dziedzictwo Biblii Wujka
Biblia Jakuba Wujka ma trwały wpływ na Polaków, będąc fundamentem zarówno dla religijności, jak i kultury literackiej. Przez dziesięciolecia wspierała rozwój języka polskiego.
Oddziaływanie na Polaków i polski język
Dzięki Biblii Wujka, język polski zyskał na bogactwie, a zwroty i wyrażenia wprowadzone przez to tłumaczenie wzbogaciły literaturę narodową.
Znaczenie dla Węgrów i innych użytkowników
Biblia Wujka nie była jedynie polskim skarbem. Również Węgrzy zaczęli korzystać z jej translacji, interpretując zawartość w kontekście swoich tradycji religijnych.
Trwałość wpływu tłumaczenia Wujka w XX wieku
Tradycja Biblii przetrwała do XX wieku, będąc obecna w literaturze oraz praktykach religijnych, wpływając na twórczość nowoczesnych pisarzy.
Podsumowanie znaczenia Biblii Wujka
Podsumowując, Biblia Jakuba Wujka to kluczowy element katolickiej tradycji, wpływający na duchowość i kształtowanie polskiego języka. Nadal odgrywa istotną rolę w edukacji oraz kulturowym dziedzictwie Polski.
Biblioteka i zasoby dla duchowości oraz nauczania
Biblia Jakuba Wujka stanowi ważne źródło, wspierające edukację oraz duchowość w Polsce, dając wiernym dostęp do cennych zasobów.
Jak Biblia podtrzymuje tradycję katolicką w Polsce
Dzięki Biblii Jakuba Wujka, tradycja katolicka w Polsce ma solidne fundamenty, co świadczy o wartości tych tekstów w dzisiejszych praktykach religijnych.
Biblia Jakuba Wujka to nie tylko monumentalne tłumaczenie, ale również niezwykle wpływowy artefakt kultury, który od wieków kształtował nie tylko duchowość, ale także język i literaturę polską. Przez dziesięciolecia stała się symbolem katolickiej edukacji, na której opierały się nie tylko instytucje kościelne, ale i domowe tradycje religijne. Znaczenie tej Biblii dla polskiego społeczeństwa jest nie do przecenienia; jej treści wzbogaciły język, a także inspirowały pokolenia twórców literackich, którzy czerpali z jej bogactwa.
Nie sposób również pominąć kontekstu historycznego, w jakim powstała Biblia. Sobór Trydencki oraz opieka arcybiskupa Karnkowskiego i króla Sigismunda III Wazy, to elementy, które stworzyły odpowiednie warunki dla tego monumentalnego dzieła. Wspierająca atmosfera intelektualna Krakowa, jako centrum nauki i kultury, sprzyjała jego rozwojowi. Z perspektywy czasu, Biblia Jakuba Wujka ukazuje się jako fundament polskiego katolicyzmu, który mimo zmian społecznych i kulturowych, wciąż pozostaje żywy i aktualny w polskim krajobrazie duchowym i literackim.
Podsumowanie i kluczowe informacje:
- Biblia Jakuba Wujka: Pierwsze pełne tłumaczenie Pisma Świętego na język polski, wydane w 1599 roku.
- Jakub Wujek: Kluczowa postać w tłumaczeniu Biblii, jezuita urodzony w 1551 roku w Stróży.
- Wpływ na język polski: Tłumaczenie wzbogaciło polski język o nowe terminy i zwroty.
- Wulgata: Podstawowe źródło tłumaczenia, na którym opierał się Wujek.
- Sobór Trydencki: Kluczowe wydarzenie religijne, które promowało ortodoksję i wpłynęło na prace tłumaczeniowe.
- Data publikacji Nowego Testamentu: 1593 rok, co stanowi pierwszy krok do pełnej Biblii.
- Data publikacji pełnej Biblii: 1599 rok, kamień milowy w polskim piśmiennictwie religijnym.
- Kraków: Główne miejsce publikacji, które wpłynęło na rozwój literatury religijnej w Polsce.
- Rola arcybiskupa gnieźnieńskiego: Kluczowy sojusznik Wujka, wspierający projekte tłumaczeniowe.
- Rola króla: Wspieranie literatury religijnej dla jedności narodu katolickiego.
- Trwałość wpływu: Biblia Wujka miała długotrwały wpływ na polskich pisarzy i nowoczesną literaturę.
- Znaczenie dla edukacji: Stanowi cenne źródło dla duchowości i nauczania w Polsce.
- Oddziaływanie na Węgrów: Biblia Wujka zyskała również popularność wśród Węgrów, wpływając na ich tradycje religijne.